Pax Romana
Sabratha

Introductie

Sabratha is van alle opgravingen die ik gezien heb misschien wel de minst bezochte en zeer zeker niet de bekendste. De opgravingen liggen zo'n 75 kilometer ten westen van Tripoli in Libië aan de Middellandse Zee. Sabratha is oud. De stad werd gesticht door de Puniciërs en vanaf 46 voor Christus behoorde Sabratha tot het Romeinse Rijk.

De keizertijd - de eerste en tweede eeuw na Christus - bracht Sabratha grote welvaart door de handel met Rome. Goud, ivoor en struisvogelveren werden uit 'donker' Afrika gehaald en geruild voor plaatselijke landbouwproducten. De verkregen kostbare waar werd doorverhandeld naar Rome. Toen er westelijk van Sabratha nieuwe havens werden aangelegd en de macht van Rome afnam, raakte Sabratha, mede door aardbevingen, snel in verval. Wel werd in de Byzantijnse tijd nog een grote muur aangelegd om de oude stad te beschermen, maar verder raakte de stad in vergetelheid. Pas na 1920 begon men zich weer te bekommeren om het oude Sabratha. Sindsdien worden er uitgebreid opgravingen en restauraties verricht.

Op het Punische gedeelte van de opgraving zijn alleen maar fundamenten te vinden van huizen en tempels en wat lage, gerestaureerde muurtjes die daar deel van uitmaakten. Middenin die resten staat het opnieuw opgerichte Punische grafmonument met kopieën van de originele beelden.

Het Punische stadsgedeelte wordt afgeschermd door de grote Byzantijnse muur. Men vermoedt dat deze muur in grote haast is gebouwd, omdat er naast de gehakte stenen veel marmeren zuildelen van tempels buiten de muur gebruikt zijn bij de bouw.

In het Romeinse stadsdeel bevinden zich de belangrijkste overblijfselen van Sabratha: villa's, thermen, latrines, basilica's, tempels en natuurlijk het schitterende theater.

De opgraving

De opgravingen van het Punische, dus oudste gedeelte van de stad zijn niet bepaald indrukwekkend. De resten van muren en hier en daar een heropgerichte zuil hebben echter wel tot gevolg dat het Punische mausoleum, ter ere van Bes (beschermgod in Egypte), hoog boven alles uitsteekt en nu van alle kanten goed te bekijken is. De originele beelden erop zijn vervangen door kopieën. De oorspronkelijke beelden staan in het helaas niet toegankelijke kleine Punische museum op de opgraving.

De gedenkzuil werd in de tweede eeuw voor Christus opgericht. Hij heeft er echter maar kort gestaan want minder dan een eeuw later waren alle stenen van de zuil gebruikt om huizen mee te bouwen. In de twintiger jaren van de twintigste eeuw heeft men de zuil op de oorspronkelijke plaats weer opgericht. Voor ontbrekende gedeelten heeft men dezelfde steensoort als bij de bouw gebruikt, waardoor het geheel thans een zeer authentieke indruk maakt. Voor archeologen is het een zeer bijzonder overblijfsel, omdat er op het monument zeer verschillende stijlperiodes - Egyptisch, Punisch, Grieks, Romeins en Oosters - herkenbaar zijn.

Het mausoleum van Bes steekt overal bovenuit.

Het mausoleum van Bes.

De leeuwenkopieën op het monument.

De resten van huizen en tempels met op de achtergrond de Byzantijnse muur.

De Byzantijnse muur.

Tempelresten.

Een geometrisch vloermozaïek.

Het Romeinse gedeelte van de site is, net als overigens het Punische gedeelte, op typisch Romeinse wijze in rechthoeken ingedeeld. Van het woongebied is weinig overgebleven. Wel vinden we er een aantal tempels, basilica's, het forum met de oorspronkelijke bestrating, een badhuis met mozaïekvloer en latrines. Enigszins apart naar het oosten staat het vermaarde Theater met daarbij de resten van een arena.

Het Forum.

Het Forum met de originele bestrating, op de achtergrond verschillende tempels. Aan wie de tempels gewijd waren is bij bijna geen enkele tempel met zekerheid te zeggen.

Detail van de originele bestrating met afvoerput van het Forum. Het gehele plein was in visgraatstructuur geplaveid.

Tempel naast het Badhuis aan zee met het koploze beeld van de zoon van de waterbouwkundige ingenieur Flavius Tullus.

De fontein van Flavius Tullus uit de tweede eeuw na Christus.

Straat met oorspronkelijk plaveisel.

De Basilica.


De tempelopgang.

Uitzicht over het tempelplein.

Overzicht van het tempelcomplex met op het hof het altaar.


De arkaden van de Curie.

De latrines bij het Badhuis aan de zee.

Beeld van Dionysos bij het Badhuis aan de zee.

Het bewaard gebleven vloermozaïek van het Badhuis aan de zee. Een groter deel van het mozaïek is in de zee verdwenen.

De tempel van Isis, de Egyptische beschermgodin van de zeevarenden.


Het Theater kon 5000 toeschouwers herbergen. Dat zegt veel over het inwoneraantal van Sabratha in de bloeitijd. Van de cavea, het toeschouwersgedeelte, is niet veel interessants bewaard gebleven. Waarschijnlijk heeft men de stenen daarvan in latere tijden voor andere doeleinden gebruikt. Een groot gebouw was vaak voor latere inwoners van de stad een heuse steengroeve.

De toeschouwers keken tegen de prachtige achterwand van het toneel aan. Die bestaat uit drie verdiepingen die strikt symmetrisch ingedeeld zijn. De verticale lijnen worden geaccentueerd door ranke zuilen. De onderste zuilen zijn van groen/wit geaderd 'Italiaans' marmer. Bij de restauratie heeft men bij de ontbrekende delen gebruik gemaakt van duidelijk geaderd travertin.

De toegang tot het toneel.


De toegang voor de toeschouwers naar de cavea.





Zeer bijzonder van het Theater is ook het zogenoemde Pulpitum, de voorzijde van het toneel. Er zijn in halfronde en rechthoekige nissen een aantal redelijk gave marmeren reliëfs te zien. Nergens wordt de maker vermeld, maar gezien de zeer wisselende kwaliteit van het hakwerk denkt men zeker te weten dat verschillende beeldhouwers aan het werk zijn geweest. Vooral de laagreliëfs zijn duidelijk van mindere kwaliteit. Omdat ze geen uitsteeksels hebben zijn ze wel het best bewaard gebleven.

Het toneel met het Pulpitum.

Een reliëf van het Pulpitum: een filosoof aan het woord.

Een reliëf van het Pulpitum: de negen muzen, waarvan er drie nog herkenbaar zijn. Op de foto zijn slechts zeven figuren te zien.

Een reliëf van het Pulpitum: een slaaf die wegens diefstal voor de vrouw des huizes wordt geleid.


Een reliëf van het Pulpitum: het brengen van een drankoffer, met de personificatie van Roma en Sabratha, hand in hand, ten overstaan van een groep soldaten.

Een reliëf van het Pulpitum: Mercurius en Dionysos.

Een reliëf van het Pulpitum: scène uit een tragedie.

Een reliëf van het Pulpitum: theatermaskers voor een tragedie.

Een reliëf van het Pulpitum: de drie Gratiën.

Ten slotte nogmaals het Theater in volle glorie.


Het museum

De vondsten uit de Punische tijd zijn tentoongesteld in een klein museum. Het betreft voornamelijk klein aardewerk en de figuren die op een Punisch mausoleum waren aangebracht. Dat museum is gesloten wegens 'restauratiewerkzaamheden' (oftewel te weinig belangstelling).

De Romeinse vondsten zijn fraai opgesteld in een modern museum. Er zijn uitzonderlijke mozaïeken, echt weergaloze mozaïekjes, enkele fresco's en een paar beelden te zien.


De Romeinse vloermozaïeken verraden duidelijk een oosterse invloed door de aard van de decoraties. De latere mozaïeken komen alle uit de basilica van Justinianus (zesde eeuw na Christus) en laten duidelijke Byzantijnse invloeden zien met veel Christelijke symboliek.


Deze mozaïeken komen uit de basilica van Justinianus.


Deze foto's laten details van vloermozaïeken zien.

Een aantal van de mozaïeken van Sabratha is gemaakt met zeer kleine steentjes in vele kleuren, waardoor het goed mogelijk is om door middel van schaduwen diepte weer te geven. De weergave van bijvoorbeeld dieren is zo naturalistisch dat we rustig kunnen aannemen dat de makers van de mozaïeken de afgebeelde dieren in levenden lijve hebben gezien.

Een jagende leeuw.

De kop van een leeuw.

De kop van een panter.

Een sater.

Een vrouw bindt de staart op van een paard (symbolisch?).

'Uitgestorven' groenten.

Een vrouw met sater en liefdesgodje.

Het mozaïekje uit het badhuis aan zee met de Latijnse (tegeltjes)tekst "Salvom Lavisse" ("Het is gezond om zich te wassen") laat naast deze tekst ook nog de afbeeldingen van twee teenslippers(!) en schrapers zien.

De drie Gratiën die de gevleugelde Pegasus met hun sluiers vastbinden.

Portretten van bewoners van het huis.

Koploos marmeren beeld van Flavius Tullus, de 'ingenieur' van de waterwerken van Sabratha.

Kop van de god Jupiter.




Marmeren beeldjes met rode verfresten. In de Oudheid werd het marmer van beelden, gebouwen en ook van tempels(!) dikwijls verfraaid met kleur.

Marmeren kandelaber uit de derde eeuw na Christus met de voorstelling van een musicerende Orpheus, omringd door allerlei dieren.

Een beschadigde kop met merkwaardige gaten in het baardgedeelte. Dezelfde soort gaten zien we bij de kandelaber met Orpheus. Waartoe dienden die gaten? Van andere beelden met ronde gaten is bekend dat er gegoten metalen letters in werden geplaatst, maar dat is hier gezien het geringe formaat van de beeldjes wel erg onwaarschijnlijk.

Van de fresco's uit de Romeinse tijd is weinig overgebleven. Uiteraard niet zo verwonderlijk en helemaal niet vreemd als je de staat van de oude huizen nu in ogenschouw neemt. Toch zijn de Libiërs terecht trots op de schaarse resten, want er zijn namelijk maar zeer weinig fresco's buiten het oorspronkelijke Romeinse Rijk bewaard gebleven. De restaurateurs hebben in Sabratha kans gezien uit zeer moeilijke puzzelstukjes met restjes verf en met bovendien nog vele ontbrekende stukjes enkele voorstellingen te 'produceren'. De schilderingen zijn zeer levendig, bijna 'expressionistisch' uitgevoerd.

Een rustende herder.


Dionysos wekt de slapende Ariadne.


© Ben de Graaf Bierbrauwer

Reacties naar benilse@quicknet.nl
https://bgbpix.nl