paxromanabaalbek

Pax Romana
Baalbek

Introductie

Het was in 1996 en dus alweer een flink aantal jaren geleden dat we in Baalbek waren. In het pre-digitale fototijdperk dus. De bijgaande foto's zijn daarom alle scans van 'gewone' analoge opnamen.

Baalbek ligt 90 km van Beyroeth in het noordoostelijk deel van Libanon in de zeer vruchtbare (wijn!) Bekaa-vallei op de handelsroute van de Middellandse Zeekust naar Noord Syrië.

Van de vroege geschiedenis van Baalbek (= Stad van de Zon) is vrijwel niets bekend. Toen Alexander de Grote met zijn leger zo rond 330 voor Christus Baalbek innam vond hij er een kunstmatig verhoogd tempelplateau, dat door de Phoeniciërs moet zijn aangelegd en waar de plaatselijke godheid Baäl, de God van de Zon, werd vereerd.

De Grieken vonden dat die godheid zoveel overeenkomsten vertoonde met hun eigen Helios, de God van de Zon, dat ze deze daarmee identificeerden. Zij en later ook de Romeinen noemden de stad daarom Heliopolis, de Stad van de Zon.

De Grieken hebben overigens niet veel nagelaten op de tempelheuvel. De Romeinen wilden daarentegen om wat voor reden dan ook op de tempelheuvel de grootste, rijkste en mooiste tempels van het Romeinse Rijk bouwen en van wat zij neerzetten zijn de tempels van Jupiter en van Bacchus nu nog, zij het in gerestaureerde staat, te bezichtigen en kunnen wij vooral bij de tempel van Bacchus genieten van de weergaloze architectuur met de schitterende versieringen. Van de andere tempels zijn alleen nog maar wat muurresten over.

Het bouwen van de tempels nam ruim twee eeuwen in beslag. Volgens Romeinse geschriften werd de bouw van het tempelcomplex rond 60 jaar na Christus voltooid. Nadien werden de tempels op het tempelcomplex nog enige keren fors uitgebreid. De grootste tempel, de Jupitertempel, mat 49 x 88 meter en had 20 meter hoge zuilen. Het werk werd gedaan door mensen uit de Bekaa-vallei, slaven uit de door Romeinen veroverde streken en uit 'donker Afrika'. Er moeten volgens genoemde geschriften meer dan 100.000 slaven aan dit project gewerkt hebben!

Het meest verbazingwekkende van de gigantische tempels zijn echter niet de tempels zelf, maar de fundamenten waarop die gebouwd zijn. Die fundamenten bestaan uit stenen die per stuk ongeveer 500 ton wegen en er zijn er zelfs drie van meer dan 1000 ton! Die stenen lagen er overigens al lang voordat de Romeinen met de bouw van hun tempels begonnen. Hoe heeft men in die oeroude tijden die enorme steenblokken in vredesnaam op hun plaats kunnen krijgen? Zelfs met de meest moderne hedendaagse technieken is dat nu vrijwel onmogelijk.

Ook de Romeinen zelf zagen zich bij de bouw van hun tempels voor grote transportproblemen gesteld. Veel van de enorme monolithische zuilen van de tempels zijn van roze graniet dat uit Aswan in Egypte gehaald moest worden. Dat moest dus over de Nijl vervoerd worden en over de Libanon, de berg waarnaar het land genoemd is, naar Baalbek. Baalbek ligt 1150 meter boven zeeniveau!

De opgraving

Met een georganiseerde reis krijg je soms niet de tijd om de gehele opgraving goed te bekijken. Dat was zeker ook in Baalbek het geval. We werden direct naar de highlights geleid door de uitmuntende gids en kregen na de rondleiding nauwelijks de tijd - de bus vertrekt over een kwartier! - om nog de rest van de opgraving te bekijken. Daardoor werd de tempel van Venus en de gehele zuidwestelijke hoek van de opgraving, het stadsdeel Bustan el Khan, onrecht aangedaan, want de overblijfselen daarvan zijn ook zeer de moeite waard.

De kleine, ronde tempel van Venus in Bustan el Khan.

De Portico in Bustan el Khan. Dit is een dubbele zuilenrij uit de tweede eeuw na Christus. De Portico, die vroeger natuurlijk overdekt was, vormde een onderdeel van de erachter gelegen enorme badhuizen. Het was als het ware een langwerpige zaal die voor banketten en toneel- of muziekspel gediend moet hebben. De poort met de rondboog aan de lange zijde gaf toegang tot het centrum van het tempelveld.

De Jupitertempel is deel van een groter geheel. Het bestaat uit de Propyleeën (de entree), een relatief klein zeshoekig voorhof waarvan buiten de fundamenten vrijwel niets meer is overgebleven, een groot rechthoekig hof van 134 x 112 meter, en de tempel zelf.

De Propyleeën met een trap van 51 treden, 3 x 17, met telkens een platformpje van 2 meter daartussen.

Het rechthoekige hof, waarvan veel van de oostzijde bewaard is gebleven.

Een van de twee grote, halfronde nissen in het rechthoekige hof.

Een detail van de oostelijke muur van het rechthoekige hof. De versieringen lijken op de foto nogal 'priegelig', maar vergeet de enorme afmetingen van het geheel niet.

Van het grote rechthoekige hof resten verder voornamelijk bergen van bewerkt marmer. De versieringen bestaan uit mensfiguren, dierfiguren, plantaardige motieven, eierlijsten, parellijsten. Op dat ruïneveld ligt ook een deel van een fries met een leeuwenkop afkomstig van de Jupitertempel. Die leeuwenkop is het symbool geworden van het hedendaagse Baalbek.

Het gat in de bek van de leeuw diende als waterafvoer van de tempel van Jupiter.

Een brok marmer met een reliëf van een jachttafereel.

Romeinse tekst op een stuk marmer.

Zicht op de tempel vanaf het rechthoekige hof.

De Jupitertempel meet aan de basis 49 bij 88 meter. In feite werden in de tempel niet alleen Jupiter, maar ook Venus, Mercurius en Bacchus vereerd. Behalve de fundamenten zijn er nu nog slechts zes zuilen van over. De rest van de tempel is door Keizer Constantijn gebruikt om er een Basilica mee te bouwen en later hebben de Arabieren ook tempelstenen gebruikt om een verdedigingsmuur om de Akropolis te bouwen.

De opgang naar de Jupitertempel. De trappen zijn 48 meter breed en hebben een oneven aantal treden (met de rechtervoet de eerste trede nemen betekent met dezelfde voet bovenkomen - dat was in die tijd een architectonische wet bij de tempelbouw!) - met tussen de tredenrijen een plateautje van ongeveer 2 meter.

De opgang met daarachter de tempel van Bacchus.

Zes zuilen zijn er van de oorspronkelijke 54 overgebleven. Ze zijn 20 meter hoog, hebben aan de voet een omtrek van ongeveer 6 meter en bestaan uit drie delen, trommels genaamd.

De zes zuilen. De beschadiging van de Korintische kapitelen is veroorzaakt door het vallen van het plafond.

Trilithon (de drie stenen). Zelf heb ik geen foto's van de enorme stenen die de basis vormen voor de tempel. Bij uitzondering leen ik daarom twee foto's die ik van Internet heb geplukt. Dit zijn dus de enorme brokken steen die de basis vormen van het noordelijk deel van de Jupitertempel. Ze zijn 10 meter lang en 5 meter hoog, 3 tot 4 meter dik en wegen tussen de 800 tot 1000 ton! Het is niet verwonderlijk dat er door die volstrekt onmenselijke maten allerlei ideeën zijn geopperd over hoe die stenen daar bovenop die tempelheuvel gekomen zijn. Het blijft tot nog toe een groot raadsel. De gehele tempel heeft aan drie zijden 'iets' kleinere steenblokken, maar ook die wegen toch nog tussen de 800 en 500 ton! Slechts twee dingen over die enorme stenen staan vast: ze zijn gehakt uit een niet al te ver van de tempel gelegen steengroeve en lagen al op de tempelheuvel vóór de komst van de Grieken.

De tempel van Bacchus. Men noemt deze tempel in Baalbek 'de kleine tempel'. De tempel is echter beduidend groter dan bijvoorbeeld het Parthenon op de Atheense Akropolis. De tempel van Bacchus is zeker de best bewaard gebleven tempel van het gehele complex en daardoor kunnen we nu een uitstekend inzicht krijgen in de geweldige rijkdom aan versieringen die aan en in de tempels waren aangebracht. Er is werkelijk geen stukje muur of plafond dat niet bedekt is met een of ander ornament. Veel architecten en kunstkenners vinden het geheel te overdadig, decadent, maar we moeten niet vergeten dat de Romeinen de plaatselijke bevolking wilden imponeren met hun rijkdom en dat zullen ze op deze wijze zeker hebben gedaan.

De opgang van de tempel van Bacchus.

De ingang naar de cella (ruimte voor de priester).

De cella met pilasters en nissen voor godenbeelden. Indertijd bevonden zich in de tempel in de nissen en op de altaren meer dan 300 beelden, voornamelijk van plaatselijke en regionale goden, maar ook van tal van Romeinse goden.

Dubbele rij zuilen bij de opgang naar de cella.

De dubbele rij zuilen met plafond. In het zeshoekige medaillon vinden we de personificaties van de steden met ommuring die de bouw van de tempel door (vrijwillige?) giften mede mogelijk hadden gemaakt. Binnen de ruimtes gevormd door de lijnen bevinden zich overal gebeeldhouwde mensfiguren of bij weinig ruimte geometrische bloemmotieven.

De gladde buitenzuilen en aan de binnenzijde van de tempel zuilen met cannelures.

De tempel van Bacchus heeft ook zeer grote stenen in het fundament. Hier is duidelijk te zien dat de monolithische buitenzuilen van de tempel niet bewerkt zijn.

De omgevallen zuil, die niet meer van zijn plaats te krijgen is. Bij verwijdering valt de muur om!

Versiering deurlijst (bloemen, fruit, aren, wijnranken met druiventrossen).

Stierenkoppen. Hier zijn de drie stadia te zien van het beeldhouwen. In het midden is het blok om uit te hakken op het plafond aangebracht. Aan de rechterzijde zijn de grove vormen van de kop uitgezaagd en links zien we het voltooide werk. Het is niet bekend of dit werk nooit voltooid is of dat het expres zo is achtergelaten.

Uit het plafond. Strijder omgeven door vier koppen.

Zuilvoet met een reliëf, dansende Menaden voorstellend (volgelingen en vereerders van Bacchus).

Onze gids met de (uit het plafond) gevallen vrouw 'Cleopatra'.